مزاج شناسی انسانها و خلط یابی در انسانها و مزه ها بر مبنای طب سنتی

تعریف خلط: 

یکی دیگر از اصطلاحاتی که در این مبحث نیاز است با آن آشنا شویم خلط می باشد. 

هر غذایی که می خوریم هنگامی که وارد بدن ما می شود در معده هضم آن آغاز می گردد، به کبد می رود در کبد چهار خلط یا چهار نوع مایع تولید می شود که نام و خصوصیات آن ها به قرار ذیل است :

الف ) خلط دم که دارای مزاج گرم و تر است.

ب) خلط صفرا که دارای مزاج گرم و خشک است.

ج) خلط بلغم که دارای مزاج سرد و تر است.

د ) خلط سودا که دارای مزاج سرد و خشک است.

اگر چه همه این اخلاط در خون موجودند اما خدا برای صفرا و سودا جایگاه ذخیره در نظر گرفته است.

طحال: جایگاه ذخیره سوداست.

کیسه صفرا : جایگاه ذخیره صفراست

که در آن جمع باشند ودر صورت نیاز به اندازه لازم در بدن انتشار یابند.

اما "دم" و "بلغم" در عروق خونی ولنفاوی و... در حال گردش اند . 

وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروریست اما در حد خاص و معین و کمبود و یا فزونی هر یک از آنها باعث سوء مزاج یا غلبه اخلاط می گردد که در این حالت برای رفع مشکل باید تدابیر مربوطه رعایت و درمان صورت پذیرد.

در این خصوص سعدی می فرماید:

چهار طبع مخالف سرکش ****چند روزی بوند با هم خوش

چون یکی زین چهار شد غالب******جان شیرین برآید از قالب

 هرچیزی مزاجی دارد؟

این نکته قابل توجه است که هر چیز در این عالم هستی دارای مزاج است. حیوانات، گیاهان، فصول، سنین و اعضاء بدن که به ترتیب به آنها اشاره ای می کنیم:

1- حیوانات: هر موجود بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خود است. مثلاً گرگ مزاج گرم وخشک دارد و عنصر آتش در آن برتری دارد، شیر که حیوان شجاع و درنده ای است از خون غالب آفریده شده است و اگر چنین نباشد که اصلا شیر نیست و نمی تواند تمام خصوصیات یک شیر را داشته باشد – مورچه از جنس سوداست- زنبور از جنس صفراست- الاغ از جنس بلغم است.

2- گیاهان: در گیاهان وجود عناصر چهار گانه ارکان را با خوردن یا لمس آنها به وضوح می بینیم.گیاهانی که خوردن و حتی لمس آنها موجب گرمی و تشنگی فوری شده ویا حتی با تکرار در آنها در بدن ایجاد خارش وسوزش می شود را گرم وخشک می گوئیم.

گیاهانی که خوردن آنها موجب ایجاد گرمی می شود را گیاهان گرم و تر می گوئیم.

گیاهانی که موجب رفع حرارت، بدن شده و رفع تشنگی می کند. سرد وتر می نامیم.

گیاهانی که از گرمی بدن می کاهد اما تشنگی را برطرف نمی کند و با تکرار آنها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می شود، سرد و خشک می گوئیم که مزاج تک تک گیاهان به تفکیک و با جزئیات در بحث مفردات، ذکر می شود.

همین جا یک نکته مهم لازم است ذکر شود:

در مجموع عناصر گرم وخشک را صفرازا ، گرم و تر را مولد خون

در مجموع عناصر سرد وخشک را سودازا و سرد وتر را بلغم زا نامگذاری می کنیم.

3- فصول :

بهار، مزاج گرم وتر دارد.

پاییز، سرد وخشک

تابستان، گرم و خشک

زمستان، سرد وتر

4- ساعات شبانه روز:

صبح: مزاج گرم وتر- بهاری

ظهر: گرم وخشک- تابستانی

عصر: سرد وخشک- پاییزی

شب: سرد وتر – زمستانی

5- انسان (سن ها): انسان در سنین مختلف مزاجهای مختلفی دارد:

1- مرحله رشد ونمو (از تولد تا 30 سالگی) ، دارای مزاج گرم وتر است .

2- مرحله جوانی(30 تا 35 سالگی) ، مزاج گرم وخشک

3- مرحله میانسالی یا کهولت (35 سالگی تا 60 سالگی)، مزاج سرد و خشک 

4- مرحله پیری (بعد از 60 سالگی)، مزاج سرد و تر

 6- انواع مزه ها: 

مزه شیرین : گرم

تلخی: گرم وخشک

ترشی: سرد وخشک

شوری و تندی: گرم وخشک

بی مزه و گسی: سرد و تر

7- مزاج عضوی: هر عضوی در بدن یک مزاج مخصوص به خود دارد مثلاً: مغز، سرد و تر/ استخوان و مو، سرد وخشک / چربی، سرد وتر / قلب، گرم و خشک می باشند.

8- مزاج جنسیتی: جنس مذکر نسبت به جنس مونث گرم تر است.

9- مزاج مکان ها :

مناطق کوهستانی: سرد وخشک

مناطق بیابانی: گرم و خشک

مناطق کنار دریا: سرد وتر